Praski zegar astronomiczny z 1490 roku…

Ratusz staromiejski w Pradze (czes. Staroměstská radnice) to dawna siedziba władz miejskich Pragi, budynek znajdujący się przy Rynku Staromiejskim.

Krótko z historii…

Istniejący dzisiaj budynek ratusza powstawał stopniowo przez ponad 50 lat, poczynając od 1338 roku, kiedy to rajcy miejscy Starego Miasta Pragi zajęli narożną kamienicę (dzisiaj to część ratusza znajdująca się pod wieżą, a wśród pozostałości tego dawnego domu wymienić można portal w stylu gotyckim). Wkrótce po zajęciu przez rajców miejskich budynku rozpoczęto stawianie wieży ratuszowej, w której przyziemiu utworzono w 1381 roku kaplicę autorstwa Petera Parlera.

Budowę ratusza (połączonego wówczas z dwóch domów, drugą kamienicę przyłączono w 1387 roku) ukończono w dobie wojen husyckich. W 1402 roku umieszczono też pierwszy zegar na wieży, który 88 lat później. w roku 1490 zastąpiony został nowym, istniejącym do dzisiaj zegarem – dziełem mistrza Hanusza o niezwykle pomysłowym mechanizmie, działającym do dziś

W 1548 roku ratusz powiększono o kolejną kamienicę. Do sporej przebudowy ratusza doszło pod koniec XVIII wieku, gdy doszło do połączenia wszystkich miast praskich w jedno miasto. W latach 30. i 40. XIX wieku zbudowano także skrzydło północne, które jednak uległo zniszczeniu w 1945 roku podczas powstania praskiego.

 

Praski zegar astronomiczny

lub praski Orloj (czes. Pražský orloj, Staroměstský orloj) jest średniowiecznym zegarem astronomicznym, rodzajem zegara wyposażonego w mechanizm oraz specjalne tarcze pozwalające na pokazanie czasu zjawisk astronomicznych takich jak np. względne położenie Słońca, Księżyca, gwiazdozbiorów zodiakalnych, wiek i fazę Księżyca, położenie Słońca na ekliptyce i bieżący znak zodiaku, czas gwiazdowy i inne dane astronomiczne, takie jak węzły Księżyca (wskazujące zaćmienia) lub gwiazd z obrotową mapą.

Znajduje się na południowej ścianie Ratusza Staromiejskiego. Skonstruowany w 1410 roku jest jednym z najbardziej znanych zegarów astronomicznych na świecie i popularną atrakcją turystyczną.

Zegar składa się z trzech głównych części: astronomicznej – pokazującej położenie ciał niebieskich, kalendarzowej – z medalionami reprezentującymi miesiące i animacyjnej – z ruchomymi figurkami dwunastu apostołów i wyobrażeniami Śmierci, Turka, Marności i Chciwości.

 

Ten zdumiewający mechanizm budzi się do życia o każdej pełnej godzinie, od ósmej rano do ósmej wieczorem. Oprócz idących w pochodzie apostołów na zegarze dostrzegalne są jeszcze inne ruchome figury. Uosabiają one największe lęki dawnych mieszkańców Pragi.

Z jednej strony symbol chciwości – Skąpiec ważący w ręku sakiewkę. Obok stoi Próżność — człowiek podziwiający swe odbicie w lustrze. Zarówno Skąpiec, jak i Próżność kiwają głowami w geście samozadowolenia.

Po drugiej stronie zegara znajduje się szkielet, czyli Śmierć, który jedną kościstą ręką bije w dzwon, a drugą odwraca klepsydrę. Przez cały czas kłapie zębatą szczęką i wskazuje głową na stojącego obok Turka, symbol inwazji. Turek potrząsa głową, odmawiając pójścia z kościotrupem.

Szczegóły budowy zegara…

Turystów najbardziej interesują ruchome postacie, które dodawano w ciągu wieków po pierwszym zamontowaniu zegara. Ale jego najstarszym i najbardziej pomysłowym elementem jest tarcza astronomiczna, która przede wszystkim podaje aktualny czas. Na czarnym, zewnętrznym pierścieniu złotymi, gotyckimi znakami wypisano cyfry według dawnego czeskiego systemu, w którym dobę dzielono na 24 godziny, poczynając od zachodu słońca. Pierścień obraca się w taki sposób, że bez względu na porę roku godzina dwudziesta czwarta zawsze przypada na moment zajścia słońca. Rzymskie liczebniki po wewnętrznej stronie pierścienia dzielą dobę na dwa 12-godzinne okresy — południe znajduje się na górze, a północ na dole. Palce złotej dłoni wskazują godzinę.

Poza tym na tarczy astronomicznej znajduje się spory złoty dysk, który przesuwając się, określa położenie Słońca, a także niewielka kulka, informująca o fazie Księżyca. Do oznaczenia pozornego obrotu gwiaździstego nieba dookoła Ziemi służy mały mimośrodowy pierścień z symbolami gwiazdozbiorów. W środku tarczy umieszczono model kuli ziemskiej z południkami, równoleżnikami, biegunami i z Pragą w centralnym miejscu. Widnieją tam jeszcze trzy okręgi przedstawiające równik, zwrotnik Raka i zwrotnik Koziorożca. A zatem tarcza astronomiczna określa względne położenie Ziemi, Księżyca, Słońca i gwiazd przez cały rok. Poniżej zawieszona jest tarcza kalendarzowa, na której wymalowano scenki rodzajowe na każdy miesiąc. Tarcza kalendarzowa wskazuje datę — zawsze o północy, z wyjątkiem jednego dnia w roku przestępnym, posuwa się do przodu o jeden z 365 stopni.

Gdy zajrzymy do wnętrza zegara, zobaczymy niewyobrażalną ilość większych i mniejszych kółek. Ten skomplikowany mechanizm jest co tydzień dokładnie sprawdzany przez specjalistę.

Historia zegara w wolnym przekazie…

Istnieje wiele legend związanych z praskim zegarem astronomicznym. Jak głosi jedna z nich, skonstruował go niejaki mistrz Hanuš. Ze względu na wyjątkowość tego majstersztyku rajcy miejscy obawiali się, że jeśli mistrz zbuduje podobne zegary gdzie indziej, sława Pragi przyblednie. Aby temu zapobiec, wynajęto ludzi, którzy napadli na mistrza i go oślepili. W zakończeniu legendy umierający Hanuš chwyta koła zegara i niszczy mechanizm.

Historia faktów…

Hanuš żył naprawdę — był zegarmistrzem w Pradze w latach 1475-1497. Przez długi czas właśnie on uchodził za twórcę zegara astronomicznego. Jednak ostatnie ekspertyzy ujawniły, że to Mikuláš z Kadania skonstruował zegar już w roku 1410, a Hanuš go tylko przebudował w roku 1490. Od XVI wieku mechanizm odmierzający czas kilkakrotnie reperowano i poprawiano. Ale od przeróbki w roku 1865 większość części pozostaje ta sama.

Pod koniec II wojny światowej wycofujący się z Pragi hitlerowcy podpalili ratusz staromiejski. Zegar astronomiczny został poważnie uszkodzony. Po wojnie rozważano dwie koncepcje rekonstrukcji — powrót do pierwotnego wyglądu lub dodanie nowych tarcz i figur o zupełnie innej symbolice. W Pradze szerzył się wtedy ateizm i postacie apostołów nie przypadły do gustu władzom komunistycznym. Zanim jednak dokonano przeprojektowania, trzej znakomici zegarmistrzowie dowiedli, że zegar można naprawić, toteż przywrócono mu jego przedwojenny wygląd. Dzięki temu dzisiaj nadal oglądamy skąpca, kościotrupa, Turka i apostołów, a nie na przykład stolarza, murarza, krawca czy praczkę.